डिमेंशिया(स्मृतिभ्रंश) - Dementia in Marathi

 डिमेंशिया (स्मृतिभ्रंश) काय आहे?

डिमेंशिया (स्मृतिभ्रंश) हा एक क्लिनिकल सिंड्रोम आहे जो आकलनविषयक कामात लक्षणीय घट दर्शवतो. हे बऱ्याच रोगांमध्ये आढळणाऱ्या लक्षणांचे संकलन आहे. यात आकलनविषयक आणि वर्तनात्मक कार्यप्रणालीचे नुकसान होते ज्याने आपल्या दैनंदिन जीवनावर प्रभाव पडतो. हे जागतिक संकट आहे आणि 4 दशलक्षांपेक्षा जास्त भारतीय लोक कोणत्यातरी प्रकारच्या डिमेंशिया (स्मृतिभ्रंश) मुळे प्रभावित झाले आहेत.

याची मुख्य चिन्हे आणि लक्षणे काय आहेत?

डिमेंशिया (स्मृतिभ्रंश) चे लक्षण सामान्यत: नकळत सुरु होतात आणि क्रमिक प्रगती दर्शवतात.

• सामान्यतः संबंधित चिन्हे आणि लक्षणे यात यांचा समावेश होतो:
  • शिकण्याची क्षमता कमी होणे.
  • स्मरणशक्ती खालावणे.
  • व्यक्तित्व आणि मनःस्थितीत बदल होणे.
  • मनोकारक (सायकोमोटर) मंदावणे.
• प्रारंभिक अवस्थेतील लक्षणे:  उदासीनता आणि अनुत्साह.  
• नंतरच्या अवस्थेतील लक्षणे: चलबिचल, चिडचिड, भ्रम आणि भटकंती.
• अंतिम अवस्थेतील लक्षणे: असंतुलन, हालचालीमध्ये गोंधळ, गिळताना त्रास होणे आणि स्नायूंमध्ये पेटके येणे.

याची मुख्य कारणं काय आहेत?

मज्जातंतूंच्या पेशींचा मोठ्या प्रमाणावरील नुकसानामुळे डिमेंशिया (स्मृतिभ्रंश) चे लक्षणं उद्भवतात.

अल्झाइमर रोग हे सर्वात जास्त सामान्य कारण आहे ज्यामध्ये अल्पकालीन स्मृतीत कमकुवत होते.

डिमेंशिया (स्मृतिभ्रंश) च्या इतर सामान्य कारणांमध्ये हे समाविष्ट होते:

• रक्तवाहिनीयुक्त डिमेंशिया (स्मृतिभ्रंश): हे मेंदूची पुरवठा करणाऱ्या रक्तवाहिन्यांना नुकसान झाल्यास होते.
• शरीराच्या डाव्या भागावरील डिमेंशिया (स्मृतिभ्रंश): शरीराच्या डाव्या भागावर प्रथिनांच्या असामान्य गुठळ्या होतात ज्या एखाद्या व्यक्तीची आकलन कार्यप्रणाली प्रभावित करतात.
• फ्रंटोटेंपोरेरल डिमेंशिया (स्मृतिभ्रंश): मेंदूच्या क्षेत्रातील मज्जारज्जूच्या पेशींमधील विकृती जे व्यक्तित्व, भाषा आणि वर्तन नियंत्रित करतात.
• मिश्रित डिमेंशिया (स्मृतिभ्रंश): अभ्यासानुसार 80 वर्षे व त्यापेक्षा जास्त वयाच्या लोकांमध्ये वर वर्णन केलेल्या नमुन्यांचे संयोजन आढळते.
• इतर असामान्य कारणे: हंटिंग्टन रोग, पार्किन्सन रोग, दुखापतग्रस्त मेंदूचा मार, चयापचय आणि अंतःस्रावी विकार, औषधांची प्रतिकूल प्रतिक्रिया, विषबाधा आणि ब्रेन ट्यूमर.

याचे निदान आणि उपचार कसे केले जातात?

डिमेंशिया (स्मृतिभ्रंश) चे निदान करण्यासाठी रुग्णाचा वैद्यकीय इतिहास जाणून घेणे आणि शारीरिक तपासणी करणे आवश्यक आहे.

आकलनविषयक कार्याचे मूल्यांकन सल्लामसलती दरम्यान केले जाते, परंतु अतिरिक्त चाचण्या देखील आवश्यक असू शकतात.

आकलनविषयक कार्याचे मूल्यांकन करण्यासाठी मिनी-मेंटल स्टेट एक्झामिनेशन (एमएमएसई) सर्वात व्यापक प्रमाणात वापरली जाणारी चाचणी आहे.

पुढील तपासणी आवश्यक असल्यास, हे समाविष्ट असू शकतात:

• रक्त तपासणी.
• मेंदूचा एमआरआय किंवा सीटी स्कॅन.
• ईईजी (इलेक्ट्रोएन्सेफॅलोग्राम).

औषधोपचारांचा फारच थोडा प्रतिसाद मिळतो. मज्जारज्जूकडील संदेशांना प्रसारित करणारी रसायने वाढवण्यासाठी निर्धारित औषधे आहेत. हे फक्त डिमेंशिया(स्मृतिभ्रंश)च्या प्रारंभिक ते मध्य टप्प्यामध्ये उपयुक्त असल्याचे आढळले आहे.

अस्वस्थ झोपण्याच्या बाबतीत अँटिडप्रेसंट्स उपयोगी असतात.

ॲन्टिसायकोटिक्सचा वापराने मृत्यूची जास्त जोखम असल्याचे लक्षात आले आहे.

डिमेंशिया (स्मृतिभ्रंश) च्या रूग्णांच्या व्यवस्थापनामध्ये मानसिक मदत मोठी भूमिका बजावते. लक्षणांमध्ये वाढ झाल्यास, मदतीची आवश्यकता देखील वाढते.

1. EL Cunningham et al. Dementia. Ulster Med J. 2015 May; 84(2): 79–87. PMID: 26170481
2. National Institute on Aging. What Is Dementia? Symptoms, Types, and Diagnosis. U.S Department of Health and Human Services. [Internet]
3. Adrianne Dill Linton. Introduction to Medical-Surgical Nursing. Elsevier Health Sciences, 2015. 1408 pages
4. Health On The Net. What causes dementia?. [Internet]
5. Alzheimer's Association. Alzheimer's and Dementia in India. Chicago, IL; [Internet]
6. National institute of neurological disorders and stroke [internet]. US Department of Health and Human Services; Dementia Information