लिव्हर रोग - Liver Disease in Marathi

यकृताच्या आजराच्या सुरुवातीच्या अवस्थांमधे लक्षणे अस्पष्ट असतात, आणि ती  असली तरीही संदिग्ध किंवा अनिश्चित असतात. तरी यकृतातील पेशींवरच्या इजेच्या किंवा दुरूस्तीच्या वेळी सामान्यतः आजारांची लक्षणे दिसतात.

यकृताला झालेली तीव्र क्षती किंवा तीव्र हेपाटायटीसमध्ये पुढील लक्षणे दिसतात:

• प्रचंड ताप
• मळमळ
• उलटी
• कावीळ
• त्वचेची खाज
• गडद पिवळी लघवी
• डोळ्यांच्या पांढऱ्या भागाचे पिवळे होणे

यकृताच्या तीव्र आजारांची लक्षणे आहेत:

• कावीळ
• पोटाच्या वेदना आणि सूज
• मळमळ
• उलटी
• टाच आणि पायांवरील सूज
• खाज
• स्पायडर नाव्ही ( त्वचेवर रक्तनलिकांचे लहान लाल रंगाचे, कोळीच्या रुपाचे जाळे दिसणे.)
• भूक कमी लागणें
• वजन कमी होणे
• हलक्या कामांनीही अशक्त वाटणे
• सौम्य त्रास

यकृताचा आजार सीर्हॉटीक टप्प्यात असल्यास, नवी लक्षणे विकसीत होतात, जसे:

• रक्ताच्या उलट्या (हेमाटेमेसिस)
• गुदद्वारातुन रक्त येणे
• पोटात द्रव्यांचे साठणे (अॅसायटिस)
• संभ्रम

यक्रुताच्या काही आजारांमध्ये विशिष्ट परिस्थितीशी जुळत असलेली लक्षणे दिसतात,तर कधी वर सांगितलेली चिन्हे आणि  लक्षणेही दिसतात. सिर्होसीस उपचार न करता तसाच राहिल्यास, यकृत बंद पडते, जी वैद्यकीय आपात्कालीन स्थिती आहे. ग्लानी, कोमा आणि तीव्र दिशाभुलीची आणि संभ्रमाची स्थिती, आणि तोंडाची दुर्गंधी, असल्या लक्षणांमधून ती समोर येते.

यकृतांच्या आजारांवर, निदानांवरुन उपचार करतात. काही प्रकरणांमधे,सामान्यउपचार गुणकारक नसतात तेव्हा, परिहारक उपचार करतात. त्याने लक्षणांची तीव्रता कमी होते किंवा किमान अधिक बिघाडामूळे मृत्यू होण्याची वेळ तरी येत नाही. वारंवार केल्या जाणाऱ्या काही उपचार पद्धती खालीलप्रमाणें आहेत.

• विषाणूरोधी उपचार
  दीर्घकालीन हेपाटायटीस बी आणि सी चा उपचार दीर्घ कालावधीसाठी, विषाणूरोधी औषधे देऊन केले जाते.
• प्रतिजैविक उपचार
  यकृताच्या फोडांना पोटातून प्रतिजैविके देऊन बरे करतात. परंतू काही पुढल्या अवस्थांमध्ये पू काढला जातो आणि नलिकांमधून प्रतिजैविके दिली जातात, ज्यामूळे रुग्ण लवकर आणि संपुर्ण बरा होतो.
• संयुक्त उपचार
  ऑटोइम्यून हिपॅटायटीसच्या प्रकरणांमध्ये ही पद्धत अवलंबतात. या उपचारांमध्ये कोर्टीकोस्टेरोईड,इम्युनोसप्रेसिव्ह,आणि दाहरोधी औषधे संयुक्तपणे दिली जातात.ही औषधे, रोग प्रतिकार शक्तीची अतीक्रियाशीलता कमी करते आणि यकृतावरील सूज कमी करते.
• चेलेशन उपचार
  विलसंस आजाराच्या प्रकरणांमध्ये, पेनिसिलामाइन वर्गातील औषधांसोबत तांबे चिलेट केले जाते. तांब्याचे आयन, औषधासोबत बांधले जाऊन लघवीद्वारे निघून जाते. कमी दुष्परिणामांसाठी अलीकडे ट्रायेंटीन वापरतात.
• वारंवारची फ्लेबोटोमी
  अनुवांशिक हेमोक्रोमॅटोसिसमध्ये याचा उपयोग होतो. फ्लेबोटोमीमध्ये रक्तनलिकेतील रक्त काढून घेतात ज्यामुळे  शरिरातील लोहाचे प्रमाण कमी केले जाते.
• आधारभूत उपचार
  यकृतातील काही एंझाइम्स किंवा प्रथिने, यकृतांच्या पेशींवरील भार कमी करायला, आधारासाठीची औषधे म्हणून, दिली जातात.
• शस्त्रक्रिया किंवा यकृत प्रत्यारोपण
  आजार जर गंभीर आणि घातक असेल तर यकृताचे प्रत्यारोपण करतात; ते कॅडॅव्हेरीक असू शकते – संपुर्ण यकृत प्रत्यारोपीत करतात किंवा जीवंत दात्याकडुन यकृताचे तंतू आंशीकपणे प्रत्यारोपित करतात.

बहुतेक प्रकरणांमधे संयुक्त उपचारांसोबत जीवनशैली परिवर्तन उपयोगी पडते. यकृताच्या कार्यावर सतत आणि काळजीपूर्वक देखरेख ठेवणे आणि अल्ट्रासाऊंड चाचणी करणे आवश्यक आहे.

जीवनशैली व्यवस्थापन

यकृतांचे आजार व्यक्तीचे दैनंदिन जीवन प्रभावित करीत असतात. विशेषतः, पुढील अवस्थांमध्ये असलेल्या  तक्रारी निवारणाकरिता जीवनशैलीमध्ये खूप बदल करायची आवश्यकता असते.त्यामुळे आजारांची वाढ मंदावते आणि संबंधीत गुंतागुंती वाढत नाहीत. काही आजार जीवनशैली बदल,जसे  मद्यपान न करणे, वजन कमी करणे, आणि आदर्श बीएमआय (BMI)ठेवूनही नियंत्रणात आणले जातात.

यकृतांचे आजार नियंत्रणात आणण्यासाठी जीवनशैली बदल असे आहेत:

• मद्यपान कमी करा
  मद्य यकृतांशी संबंधित आजारांचे किंवा आजार वाढण्याचे एक प्रमुख कारण असल्यामुळे मद्यपान कमी करण्याचा किंवा पूर्ण बंद करण्याचा सल्ला नेहमी दिला जातो.
• आहाराचे नियोजन
  कमीआणि दिवसातून अनेक वेळा आहारघ्यायचा प्रयत्न करा. अधीक किंवा चरबीयुक्त आहार यकृताला क्षती पोचवतो.
• आहारातील फेरबदल
  यकृत प्रथिनांच्या चयापचयाच्या कार्याशी संबंधित आहे आणि यकृताची क्षती या कामात अडथळा आणते. म्हणून जास्त कार्बोदके असलेला आहार घ्या,ज्याने दीर्घ काळावधीसाठी शक्ती मिळत राहते. यकृत प्रथिनांचे पचन करु शकत नसल्याने आहारात प्रथिने घेणे टाळा.त्यामुळे काही विषारी जोड उत्पादन तयार होऊन मेंदूला क्षती होण्याचा संभव असतो. हेमोक्रोमॅटोसिस असलेल्या लोकांना व्हीटॅमिन सी कमी घेण्यास सांगितले जाते ज्याने  आहारातील लोह अधिक प्रमाणात शोषले जाते.
• वेदनाशामकांचा वापर
  बहुतेक सर्व वेदनाशामक औषधींचे यकृतात चयापचय होते आणि बहुतेक वेळा ते विषारी असतात (ज्यांचे यकृतावर हानीकारक परिणाम होतात). म्हणून, वेदनाशामक औषधे घ्यायचे टाळा आणि घ्यायचीच असल्यास डॉक्टरांच्या सल्ल्याने घ्या.
• धूम्रपान सोडा
  धूम्रपान यकृतावरील विपरीत परिणामांचे एक प्रमुख कारण म्हणून पुढे आले आहे. त्यामुळे, यकृताला अधिक हानी होण्यापासून वाचवायचे असल्यास धूम्रपान सोडायला हवे.
• वजनाचे नियोजन करा
  वजन कमी केल्याने किंवा ठराविक बीएमआय राखल्याने, वसासंचय कमी होऊन यकृत पुढील नुकसानहोण्यापासूनवाचते. त्याच वेळी, या मुळे येणारी गुंतागुंती टाळण्यासही  मदत करू शकते. (अधिक वाचा - वजन कमी करण्यासाठीच्या आहाराचा तक्ता)
• लसीकरण
  क्षतिग्रस्त झालेले यकृत हॅपेटायटीस विषाणूमुळे अधिक प्रभावित होण्याची शक्यता असते आणि विषाणूजन्य संक्रमणमुळे यकृतात कर्करोगाकडे नेणारे बदल होऊ शकतात,म्हणूनच तुम्ही हॅपॅटायटीस विषाणूविरूद्धची लस घेणे, सबंधीत गुंतागुंती टाळण्यासाठी महत्वाचे आहे.